تصحیح شرح شطحیات روزبهان بقلی

کتاب شرح شطحیات اثر شیخ روزبهان بقلی شیرازی، از عارفان بزرگ قرن ششم هجری، است. عنوان کتاب نشان می دهد که موضوع آن درباره شطحیات، سخنان شگفت و غریب عارفان، است. هانری کربن، شرق شناس مشهور فرانسوی در سال 1344 هجری برای نخستین بار این کتاب را تصحیح کرد. تلاش ارزشمند و والای کربن در شناساندن این متن ادبی ـ عرفانی به دوستداران و پژوهشگران، در خور ستایش است؛ امّا متاسّفانه به دلیل اغلاط فراوان کاتبان دو نسخه، همچنین زبان دشوار روزبهان، اشتباهاتی در تصحیح روی داده که خوانش متن را با مشکل مواجه ساخته است. هر چند طی جستجوهای گسترده و پس از گذشت حدود نیم قرن از تصحیح متن، متأسفانه نسخه معتبر دیگری از این کتاب یافت نشد، امّا خوانش دقیق تر نسخه های موجود، استفاده از نسخه ها و کتاب هایی که بخش هایی از متن شرح شطحیات را آورده اند، نیز اضافه کردن تعلیقات و فهرست های مناسب، به تصحیح پیراسته و شایسته کتاب کمک خواهد کرد. در این پژوهش کوشش شده است با بهره گیری از نسخه های خطی زیر تصحیح شایسته ای از کتاب ارائه شود: نسخه کتابخانه شهید علی، (مورّخ 889هـ) به شماره 1342 (ورق267-359) کتابخانه سلیمانیه استانبول؛ نسخه کتابخانه ملّامراد یا قاضی عسکر؛ (احتمالاً قرن نهم) به شماره 1271 (در فهرست 1290) با عنوان «ترجمه و شرح کتاب الطواسین للحلاج المنصور» و «منطق الاسرار و تبیان الانوار» که هم اکنون در کتابخانه سلیمانیه استانبول نگهداری می شود؛ نسخه منطق الاسرار ببیان الانوار به شماره 156 (بی تا: احتمالا قرن 10 به بعد) کتابخانه آستان قدس رضوی؛ طواسین حلاج، (مورّخ 581 هجری)، به شماره 2/ 5854، (عکسی)، موجود در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران؛ نسخه «الرّساله النکات المتصوّفه الروزبهانیه»، (مورّخ 897 هـ)، شماره 3142 در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، که بخش اصطلاحات تصوّف کتاب را در آن آمده است؛ نسخه تحفه العرفان، تألیف شیخ شرف الدین ابراهیم فرزند صدرالدین روزبهان ثانی، تألیف شده به سال 700 هجری؛ نسخه «روح الجنان فی سیره شیخ روزبهان»، از شمس الدین عبداللطیف بن صدرالدین ابی محمد روزبهان ثانی، برادر شرف الدین ابراهیم. مولّف این کتاب نیز چون تحفه العرفان به توصیف کرامات و حکایات شیخ روزبهان و معرّفی آثار وی پرداخته است و در آن بخش هایی از شرح شطحیات را نیز ذکر کرده است. تصحیح به شیوه «بینابین» یا «توأم» و در مواردی به روش قیاسی صورت گرفته است. واژگان کلیدی: روزبهان بقلی، شرح شطحیات، نسخه خطی